Kansen voor professionalisering op het gebied van onderwijs met ict in het mbo

Blik op de toekomst

Vorig jaar vond de landelijke meting plaats van de monitor Leren en lesgeven in het mbo. Aan deze afname, die plaatsvond in samenspraak met het ministerie OCW, de MBO Raad, MBO Digitaal en het programma ‘Doorpakken op Digitalisering’ en die verzorgd is door het iXperium Centre of Expertise Leren met ict, namen ruim 6000 docenten van 32 verschillende mbo-instellingen deel. In drie katernen is verslag gedaan over de resultaten: Katern A beschrijft de huidige stand van zaken met betrekking tot leren en lesgeven met en over ict in het mbo, waarna deze situatie in Katern B wordt vergeleken met de resultaten van eerdere metingen. Katern C kijkt juist naar de toekomst en geeft een antwoord op de vraag: op welke thema’s willen docenten zich de komende twee jaar professionaliseren en wat motiveert hen hierbij?

Oog voor individuele verschillen

Katern C laat zien dat veruit de meeste docenten geïnteresseerd en gemotiveerd blijken te zijn om zich de komende jaren te professionaliseren op het gebied van ict en onderwijs. Dat is een positief resultaat, aldus Frank Willems, één van de betrokken onderzoekers. Maar: onderling kunnen de behoeften en interesses wel erg variëren, en er is sprake van verschillen tussen groepen docenten.

“Het is belangrijk dat instellingen zich realiseren dat docenten niet per definitie geïnteresseerd zijn in álle thema’s die op dit gebied spelen,” licht Frank toe. “We zien verschillen tussen groepen, maar we zien ook bijvoorbeeld een geringere interesse voor onderwerpen als de ethische aspecten van digitalisering en learning analytics, terwijl dit wel steeds belangrijkere aandachtsgebieden zijn. Ook zien we dat de groep die al veel met ict doet het meest geïnteresseerd en gemotiveerd is om zich op dit gebied te blijven ontwikkelen. Het risico bestaat dus dat er een steeds grotere kloof ontstaat tussen de docenten die sterk geïnteresseerd en gemotiveerd zijn op dit gebied en de docenten die dat minder zijn.”

Daarnaast zijn er ook verschillen tussen docenten die al langer meedraaien in het onderwijs en starters. Frank: “We zien dat startende docenten vooral vernieuwend en activerend bezig willen zijn, terwijl de wat meer ervaren docenten meer bezig zijn met onderwijskundig ontwerpen en de rol van ict daarin.”

Wat maakt het zo belangrijk om oog te hebben voor deze verschillen? “De verschillen tussen docenten met betrekking tot hun behoeften, motieven en interesses voor professionalisering op het gebied van onderwijs met ict, laten zien dat niet iedereen dezelfde professionalisering nodig heeft,” stelt Frank. “Dus om het gesprek over professionalisering op gang te brengen, is het vooral van belang om eens te vragen naar die behoeften: waar loop je tegenaan? Wat zou je willen leren? En als je dat dan kan koppelen aan de leerbehoeften van collega-docenten, of juist aan de expertise van andere medewerkers binnen de instelling, dan geeft dat aanknopingspunten om professionalisering verder in te richten.”

Activeren en differentiëren

Desondanks toonden de resultaten van de monitor dat er ook sprake is van overeenstemming. “We zien relatief veel interesse in activerend leren met ict en het gebruik van ict om te differentiëren.” Met ‘activerend leren met ict’ wordt bedoeld: de mogelijkheden die ict biedt om studenten te activeren. 

Frank: “In het traditionele onderwijs was het de docent die uitleg geeft en de student die moest luisteren om het daarna te kunnen reproduceren. Door middel van ict kunnen studenten de leerstof direct ervaren en toepassen in online opdrachten en samenwerkingsvormen, praktijksimulaties, interactieve en dynamische tools en platforms, en formatieve test- en toetssoftware.”

Daarnaast kan ict gebruikt worden om te differentiëren en studenten op hun eigen niveau en in hun eigen tempo te laten werken. Opdrachten en toetsen kunnen zich op maat aanpassen aan de student die er op dat moment mee bezig is. Overigens betekent dat niet dat de docent geen enkele rol meer heeft. “Learning analytics en dashboards geven de docent juist de mogelijkheid om de voortgang van elke individuele student en van de groep goed bewaken,” vertelt Frank. “Daarmee kan de docent ook gerichter ingrijpen als dat nodig is.”

Goede voorbereiding op de beroepspraktijk

Uit de resultaten van de monitor is tevens gebleken dat docenten van beroepsgerichte vakken vaker behoefte hebben aan professionalisering op het gebied van ict-ontwikkeling in de beroepspraktijk. Deze ontwikkeling kent twee aspecten, noemt Frank: “Enerzijds willen docenten zelf de ict-ontwikkelingen in de beroepspraktijk bijhouden waar zij toe opleiden en anderzijds willen zij die beroepspraktijk waar mogelijk ook in de klas halen, zodat het onderwijs zo goed mogelijk aansluit op die beroepspraktijk.” Dat laatste betekent dat studenten – in het echt, of in gesimuleerde vorm – zelf aan de slag gaan met de tools en programma’s die ook in de praktijk gemeengoed zijn. Op deze manier worden zij goed voorbereid op de beroepspraktijk waarin zij terechtkomen. Bovendien wordt het leren hierdoor praktijkgerichter.

Het is voor docenten belangrijk om de ontwikkelingen binnen hun vakgebied goed bij te houden, benadrukt Frank. In allerlei beroepsgroepen vinden immers nogal wat ontwikkelingen plaats op het gebied van automatisering en digitalisering. Het aantal sectoren waarbinnen het gebruik van ict kansen biedt of zelfs noodzakelijk is, neemt zelfs alleen maar toe: naast in technische beroepen speelt ict ook een belangrijke rol in de administratieve beroepen, de handel, de zorg en in het onderwijs.

Aan de slag

De conclusie van Katern C is duidelijk: de noodzaak om te professionaliseren op het gebied van onderwijs met ict is in deze tijd groot. Dat betekent dat er eisen gesteld moeten worden die gelden voor alle docenten, ook degenen die zich op dit gebied niet willen professionaliseren. Maar hoe pak je dit aan?

Het iXperium ontwikkelde diverse tools die handvatten kunnen bieden voor onderwijsinstellingen om aan de slag te gaan met het opstellen van richtlijnen met betrekking tot de ict-geletterdheid van docenten, waaronder het Raamwerk docentcompetenties onderwijs met ict en de bijbehorende set met competenties en gedragsindicatoren. Tot slot kunnen de Bouwstenen voor effectieve docentprofessionalisering in het hoger onderwijs gericht op onderwijsinnovatie met ict onderwijsorganisaties helpen om bewuste en onderbouwde keuzes te maken voor de inrichting, uitvoering en analyse van een strategie en een aanbod voor docentprofessionalisering. Deze publicatie toonde dat professionalisering eerder effectief is als die lang- en doorlopend is, als er sprake is van actief en samenwerkend leren, leren door te experimenteren, met heldere doelen en met ondersteuning van experts. En ook hier geldt: het is van belang om aan te sluiten bij de lespraktijk van de docent enerzijds en diens behoeften en wensen anderzijds.

Meer weten?

Op deze pagina kun je het gehele Katern C – Kansen voor professionalisering lezen. Wil je ook de andere katernen lezen? Katern A en Katern B zijn eveneens te vinden op onze website.

Betrokken bij deze publicatie