Interventies ontwikkelen voor gepersonaliseerd leren met ict en meer zelfregie van studenten in het onderwijs: dit waren de ambities van verschillende scholen in het po en mbo ten tijde van de start van de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO en de MBO Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict in 2018. Mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Nationaal Regieorgaan Onderwijs (NRO) gingen de organisaties, in samenwerking het iXperium Centre of Expertise Leren met ict en diverse andere partners, de uitdaging aan om vier jaar lang met deze ambities aan de slag te gaan.
We spraken met de onderzoekers en lectoren die vanuit iXperium betrokken waren bij de onderzoekswerkplaatsen: Marijke Kral (lector Leren met ict), Pierre Gorissen (associate lector Leren met ict en samen met John Schobben van het Koning Willem I College projectleider van de MBO Onderzoekswerkplaats) en Madeleine Hulsen (onderzoeker Leren met ict). Irma van der Neut (senior onderzoeker bij IVA Onderwijs) sloot ook aan.
Van ontwerp naar implementatie
In de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO gingen op negen basisscholen multidisciplinaire iXperiumdesignteams aan de slag met het onderzoeken en ontwerpen van integrale interventies voor gepersonaliseerd leren met ict. De onderzoekswerkplaats was daarmee een voortzetting van een reeds bestaande samenwerking; de activiteiten lagen in het verlengde van de activiteiten binnen het iXperiumnetwerk rondom gepersonaliseerd leren met ict in het po en borduurde bovendien voort op het RAAK-PRO-project iXpeditie Maatwerk, waarin onderzoek werd gedaan naar de dimensies en organisatie van gepersonaliseerd leren met ict in het primair onderwijs.
“De Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO bood een goede kans om de samenwerking te continueren en op een evidence-informed manier verder te bouwen aan de vormgeving en invoering van gepersonaliseerd leren met ict in het po,” aldus Irma en Madeleine, beiden betrokken bij de onderzoekswerkplaats in het po. Juist die implementatie vereiste namelijk nog aandacht, leerde de ervaring; hoewel in de po-scholen al hard gewerkt was aan het ontwerpen van leerarrangementen voor gepersonaliseerd leren met ict, verliep de implementatie van de opbrengsten moeizaam. De organisatie van het onderwijs was er niet op toegesneden. Om die reden was de implementatie van de ontworpen leerarrangementen een belangrijk onderdeel van de onderzoekswerkplaats in het po.
Gedeelde praktijkvraagstukken rondom gepersonaliseerd leren
Ook bij verschillende mbo-instellingen bestond de behoefte om gepersonaliseerd onderwijs met behulp van ict te verbeteren. Veel mbo’s bleken daarbij te worstelen met dezelfde vraagstukken. In de MBO Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict gingen ook zij in iXperiumdesignteams met die vraagstukken aan de slag, allemaal vanuit een andere onderzoeksinstelling. De bedoeling was om oplossingen voor deze praktijkvraagstukken te ontwerpen die direct in de praktijk toepasbaar waren. Hiervoor was een nauwe relatie tussen het praktijkgerichte onderzoek en de dagelijkse praktijk in het mbo van belang; de betrokken mbo’s speelden dan ook een actieve rol.
Bij de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO was deels sprake van een voortzetting van een reeds bestaande samenwerking, namelijk tussen penvoerder Koning Willem I College (destijds nog ROC De Leijgraaf), Rijn IJssel en Graafschap College. Summa College en Mediacollege Amsterdam haakten, samen met hun practoraten, in het kader van de onderzoekswerkplaats aan.
Innovatief samenwerken
De onderzoekswerkplaats was een unieke samenwerkingsvorm: “De MBO Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict was een van de eerste initiatieven die de relatie tussen ict (technologie) en onderwijs in het mbo op een systematische manier onderzocht,” zo licht Pierre toe. “De diversiteit van de partners in de samenwerking was nieuw en innovatief; onderzoek doen met het mbo samen was bij de start van de onderzoekswerkplaats zeker niet vanzelfsprekend.”
Marijke sluit zich hierbij aan: “De verbinding tussen de betrokken practoraten uit het mbo en de lectoraten uit het hbo en universiteiten heeft veel opgeleverd en is erg waardevol gebleken.” Met betrekking tot de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO was de samenwerking met de Open Universiteit en de HAN Pabo van grote meerwaarde, aldus Marijke.
Het kunnen voortborduren op een reeds bestaande samenwerking kwam beide onderzoekswerkplaatsen ten goede. “Elkaar kennen en al langer met elkaar samenwerken was een belangrijke stimulerende factor, evenals een gezamenlijke lange termijn doel en agenda. Zo kun je additionele middelen voor innovatie gericht en passend bij je eigen innovatieproces inzetten en zo de reeds ingezette beweging steeds verder versterken,” aldus Irma.
Verbinding onderzoek en praktijk
Zowel bij de onderzoekswerkplaats in het po als in het mbo gingen deelnemers aan de slag met praktijkvraagstukken aan de hand van de iXperiumdesignteamwerkwijze. Binnen de scholen werden deelnemers begeleid door procesbegeleiders vanuit iXperium en konden zij ook zelf opgeleid worden tot procesbegeleider, om de iXperiumdesignteamwerkwijze zelfstandig voor te kunnen zetten.
De iXperiumdesignteammethode, waarbij deelnemers volgens een gestructureerde methode samen evidence-informed onderwijs ontwerpen, paste goed bij de manier van samenwerken binnen de onderzoekswerkplaatsen. Irma en Madeleine: “Onderzoekers konden hun vaardigheden echt ten dienste van de praktijk inzetten en helpen de praktijk om tot duurzame oplossingen te komen. Ze hielpen partners om inzichten uit de praktijk te verbinden met inzichten uit onderzoeken en op die manier kennis goed te benutten.”
Monitoring en kennisdeling
Het evidence-informed ontwerpen in designteams werd binnen de onderzoekswerkplaatsen gecombineerd met de monitoring van docentcompetenties op het gebied van onderwijs met ict door de afname van de monitor Leren en lesgeven met ict. De resultaten werden teruggekoppeld naar de scholen en de deelnemers van de designteams.
Zowel binnen de scholen als tussen de scholen vond bovendien actieve kennisdeling plaats. Onderwijsteams werden nauw betrokken bij het ontwerpproces en hadden een actieve rol bij het ontwerpen, uittesten en evalueren van onderwijs. De directeuren en expert-leraren vervulden hierbij een belangrijke rol.
Deelnemers gingen bovendien bij elkaar op bezoek om een kijkje in elkaars keuken te nemen. Tijdens deze bezoeken wisselden zij feedback op elkaars werkwijze en producten uit en konden zij inspiratie opdoen voor hun eigen proces.
Duurzame opbrengsten en geleerde lessen
De onderzoekswerkplaatsen hebben geleid tot duurzame opbrengsten en daadwerkelijke verandering: de deelnemende scholen hebben hun onderwijs meer kunnen personaliseren met behulp van ict en er is sprake van meer zelfregie bij en differentiatie tussen leerlingen en studenten, bijvoorbeeld door het omarmen van (adaptieve) digitale methodes die leerlingen zelfstandig laat oefenen en waarmee leerlingen zelf kunnen inschatten of zij aanvullende instructie nodig hebben.
Ook hebben beide onderzoekswerkplaatsen geleid tot het ontwikkelen van twee onderzoeksinstrumenten om zelfregulatie en ict-competenties bij leerlingen en studenten te meten: de ECC-ICT-test en de zelfscan digitale geletterdheid en is het actantnetwerk ontwikkeld, een werkvorm waarmee de huidige en beoogde schoolorganisatie ten aanzien van gepersonaliseerd leren met ict in kaart gebracht kunnen worden.
Daarnaast hebben beide onderzoekswerkplaatsen meer inzicht opgeleverd in hoe de iXperiumdesignteammethodiek werkt. Een van de geleerde lessen is bijvoorbeeld dat het heel belangrijk is vroegtijdig de verbinding met andere collega’s binnen je organisatie te zoeken. Deze verbinding is belangrijk, omdat het de kans vergroot dat het nieuw ontworpen onderwijs ook echt in praktijk wordt gebracht en wordt verspreid binnen de organisatie. De directeur vervult een belangrijke rol in het bewerkstelligen van de verbinding met het onderwijsteam.
Een andere werkwijze
Een opbrengst die in het bijzonder het noemen waard is, is het feit dat de deelnemende scholen en leraren een andere werkwijze hebben geïmplementeerd. Evidence-informed werken is binnen het po op verschillende niveaus binnen de organisaties omarmd. Scholen maken meer doordachte en bewuste keuzes bij het ontwerp van nieuw onderwijs en het oplossen van praktijkproblemen. Het maakt de kans vele malen groter dat je ook een duurzame oplossing vindt, aldus Irma.
Hetzelfde geldt voor het mbo. Pierre: “Een van de meest benoemde opbrengsten door de scholen, is dat zij nu veel systematischer op zoek gaan naar het echte probleem en naar onderbouwde oplossingen. Ze verzamelen inzichten uit onderzoek en de praktijk en bespreken deze vervolgens om te bepalen: wat leert ons dit over ons probleem of onze vraag en over mogelijke oplossingsrichtingen? Uiteindelijk leidt dit tot onderbouwde en meer duurzame keuzes.”
De meerwaarde van een onderzoekswerkplaats
Wat maakte de onderzoekswerkplaatsen nu zo succesvol? Pierre: “De onderzoekswerkplaats als samenwerkingsvorm brengt onderzoekers en de praktijk samen. De samenwerking tussen verschillende partijen zorgt voor een rijke uitwisseling van kennis en ervaringen en maakt het mogelijk om oplossingen te vinden die direct toepasbaar zijn in de praktijk.”
Multidisciplinariteit is hierbij van grote meerwaarde gebleken: zo zaten in de designteams van de onderzoekswerkplaatsen, naast de onderzoekers en leraren, studenten van de Master Ontwerpen van Eigentijds Leren en HAN Pabo én lerarenopleiders van de HAN Pabo, die met hun perspectief nieuwe impulsen en inzichten boden. Daarnaast ondersteunden mediamentoren de deelnemers in het verkennen van en experimenteren met ict-toepassingen.
Naast deze elementen was de looptijd van de onderzoekswerkplaatsen (vier jaar) een belangrijke factor in het behalen van duurzame resultaten. Hierdoor was er namelijk voldoende tijd hebt om onderwijs te ontwerpen, uit te proberen en onderzoeken en wijzigingen door te voeren in de organisatie van het onderwijs.
Irma: “Tijd biedt de mogelijkheid om een integrale aanpak te ontwerpen, onderzoeken en implementeren. Die integraliteit is van belang met het oog op duurzame oplossingen en zorgt ervoor dat leraren het evidence-informed werken meer gaan integreren in hun handelen. Het onderwijsontwerp stopt hierdoor niet als een onderzoekswerkplaats afloopt.”
Tijd is echter ook iets waar leidinggevenden en directeuren hun medewerkers in moeten faciliteren, benadrukken Irma en Pierre: zij moeten mensen tijd/ruimte bieden evidence-informed onderwijs te ontwikkelen (faciliteren), de verbinding met de visie leggen (waar willen we als team naartoe en hoe past dit hierin?) en zorgen dat het team actief wordt betrokken.
Kennisverbreding én -verspreiding
Bovendien wordt binnen een onderzoekswerkplaats de opgedane kennis verspreid en worden de resultaten van het onderzoek gedeeld met de bredere gemeenschap, waardoor meer mensen kunnen profiteren van de bevindingen. En: ook binnen iXperium is de kennis uitgebreid. Er was sprake van wederzijdse leerervaringen: de betrokken onderzoekers konden veel leren van de praktijkervaring van de docenten.
Pierre: “De MBO Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict heeft de kennis van iXperium over gepersonaliseerd leren met ict in het mbo en in de bredere zin vergroot. Zeker als het gaat om vraagstukken op het gebied van implementatie van prototypes die ontwikkeld zijn in iXperiumdesignteams, maar ook als het gaat om manieren van samenwerken en innovatie.” Als gevolg hiervan is het iXperiumnetwerk uitgebreid met verschillende partners in zowel het po als mbo.
Hoe nu verder?
Binnen het mbo heeft de onderzoekswerkplaats de behoefte aan implementatieteams opgeroepen én de vraag van partners aan iXperium om hen daarbij te begeleiden. Het implementeren van ontwikkelde producten blijkt namelijk zeker niet vanzelf te gaan. Ook wordt de monitor Leren en Lesgeven met ict inmiddels structureel landelijk afgenomen in het mbo.
In het najaar van 2024 zal bovendien met de po-scholen die hebben deelgenomen aan de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO in gesprek worden gegaan over de interventies die binnen de onderzoekswerkplaats zijn ontwikkeld: welke effecten en opbrengsten zien zij van de onderzoekswerkplaats nu nog bij henzelf, hun leerlingen en in de school? Madeleine: “We hopen dat dit vervolgonderzoek ons nog meer inzicht geeft in de impact van onderwijsinnovatie met ict in de onderwijspraktijk.”
Meer lezen
Voor wie wil profiteren van de kennis die binnen de onderzoekswerkplaatsen is opgedaan: de producten en resultaten zijn vrij voor iedereen gedeeld via de website van iXperium en binnen het iXpactnetwerk waar partners sectoroverstijgend samenwerken aan gepersonaliseerd leren met ict.
De rapportages en producten vind je hier:
